در گوشه و کنار جهان کوه های یخی و یخچال های طبیعی ذوب می شوند، آب دریاها بالا می آید، و منابع آب زیر زمینی تهی می شوند. از سال 1880 که اندازه گیری درجه حرارت هوا آغاز شد، ماه ژوئیه امسال گرم ترین ماه بود.

با این حال، مت لاور، مجری برنامه “فرمانده کل قوا” که چهار شنبه شب از شبکه اِن بی سی پخش شد، از نامزدهای انتخابت ریاست جمهوری آمریکا هیچ پرسشی درباره بزرگترین و احتمالا واقعی ترین خطری که بشریت را تهدید می کند، تغییرات اقلیم، نکرد.

در حالی که واشنگتن شاهد یک سپتامبر گرم غیر عادی است، دیگر بخش های جهان چالش های جدی تری را تجربه می کنند. بدون تلاش های فوری برای کاهش انتشار کربن و کمک به جمعیت های انسانی فقیر برای تطبیق با تغییرات بازگشت ناپذیر زیست محیطی، جهان کنونی که هم اینک هم پر از پناهنده است، احتمالا با افزایش تصاعدی پناهندگان ناشی از تغییرات اقلیمی و درگیری ها رو به رو خواهد شد. وسعت این مساله به گونه ای خواهد بود که در مقایسه، جنگ سوریه، که بخشی از آن از ناشی خشکسالی مفرط بود، ناچیز به نظر خواهد رسید.

بسیاری از کشورهایی که در مقابل این بحران ها بسیار آسیب پذیر هستند، در خاورمیانه و جنوب آسیا واقع شده اند که ایران و افغانستان هم جزو آن ها هستند.  در نشستی که در شورای آتلانتیک در روز چهارشنبه، با مدیریت نگارنده برگزار شد، حاضران فیلم مستند تازه تکان دهنده ای ساخته محمد احسانی به نام “روزگاری هامون” درباره دامنه تخریب ناشی از تغییرات اقلیمی و مدیریت ضعیف آب در تالاب در امتداد مرز ایران و افغانستان مشاهده کردند.

تالاب هامون که هزاران سال منبع معیشت مردم محلی بوده و در انجیل و ادبیات ایران باستان نیز از آن یاد شده است، به علت افزایش درجه حرارت هوای منطقه، ماندن آب پشت سدهای مختلف در افغانستان، ضایع شدن آن در نتیجه سیستم ناکارامد آبیاری، و انحراف مسیر آب از جمله در چهار چاه نیمه در ایران، خشک شده است.

ساکنانی که روزگاری درآمد مکفی از طریق دامپروری و ماهیگیری در هامون داشتند، اکنون به حصیر بافی از نیزارهای به جا مانده از هامون روی آورده اند و تغذیه دام ها به جو و خمیر محدود شده است. بسیاری از آنها به کناره های شهرها پناه برده اند و روستاهای خود را که اکنون به سرپناهی برای قاچاقچیان مواد مخدر و بزهکاران دیگر تبدیل شده اند، ترک کرده اند.

در آن سوی مرز، در افغانستان نیز، به گفته شیر جان احمدزی کارشناس افغان در سیاست های آبی، مردم از نبود آب آشامیدنی در عذاب هستند. به گفته او، مردم در شهر مرزی زرنج مجبورند آب آشامیدنی را از ایران وارد کنند. این در حالی است که افغانستان پنج روزخانه بزرگ و اصلی دارد.

به گفته احمدزی، در عرض 30 سال گذشته، 50 درصد یخچال های طبیعی که منابع اصلی روزخانه ها هستند، کاهش یافته اند – پدیده ای که اکنون در سراسر جهان اتفاق می افتد. افغان ها هم در کار حفر چاه های عمیق تر هستند، که سطح آب های زیر زمینی را کاهش و بیابان زایی را تسریع می بخشد.

بسیاری از مسایل ایران و افغانستان ناشی از مدیریت ضعیف آب به ویژه در افغانستان، که به گفته احمدزی، از ظرفیت فنی برای مقابله با این مسایل برخوردار نیست و در این لحظه بر جلوگیری از پیشروی طالبان متمرکز است. با این حال کمک های بین المللی که اکوسیستم کل منطقه را در بر بگیرد، می تواند دست آوردهایی به همراه داشته باشد.

فاطمه امان کارشناس ایرانی تبار جنوب آسیا هم در این گردهمایی و هم در گزارش تازه خود استدلال کرد که هم برنامه هایی نظیر برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد و هم صندوق محیط زیست جهانی می توانند کاربردهای علمی ضروری را برای این طرح ها ارایه دهند.

برنامه محیط زیست جهانی در حال حاضر با ایران همکاری می کند اما صندوق محیط زیست جهانی، وابسته به بانک جهانی، سال هاست با وجود لغو تحریم های مربوط به برنامه هسته ای که در نتیجه برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام صورت گرفته، وام تازه ای به ایران واگذار نکرده است. بر اساس قانون موجود، ایالات متحده موظف است مخالف اعطای وام سازمان های چند ملیتی به ایران رای بدهد زیرا ایران همچنان در فهرست کشورهای حامی تروریسم وزارت امور خارجه آمریکا قرار دارد.

در حالی که ممکن است برای پرزیدنت اوباما برداشتن این محدودیت دشوار باشد، اما دولت اوباما می تواند به دیگر اعضای کلیدی بانک جهانی علامت هایی بدهد حاکی از این که به طور فعال با از سر گیری اعطای وام به ایران برای مقاصد محیط زیستی مخالفت نخواهد کرد.

ایالات متحده می تواند از تبادلات دانشگاهی بیشتر با ایران در راستای تشویق انرژی سبز، استفاده بهینه از آب و راه های دیگر کاهش و تطبیق با تغییرات اقلیمی حمایت کند. به گفته امان، سازمان ملل متحد کمبود آب را به عنوان سخت ترین چالش امنیت انسانی در ایران امروز شناسایی کرده است.

با آن که اقتصاد ایران آهسته از تحریم ها جان می یابد، اما مردم عادی هنوز سودی از آن مشاهده نکرده اند. یک جنبش محیط زیستی فعال در ایران وجود دارد و از سر گیری واگذاری وام های بین المللی برای این منظور می تواند این نشانه قوی را بفرستد که توافق هسته ای می تواند استانداردهای زندگی کنونی و آینده مردم را بهبود بخشد. 

مانند باقی بخش های جهان، ایران هم امسال تابستانی با رکورد تازه شاخص گرما و توفان های شن تجربه کرده است. دریاچه های دیگر، به ویژه دریاچه ارومیه در شمال غربی ایران، ناپدید شده اند. دیوید لیلین، اکولوژیستی که تجربه طولانی مدتی درباره ایران دارد، به شورای آتلانتیک گفت که روزی دختر بچه ای به رییس جمهوری حسن روحانی گفت “لطفا دریاچه ما را زنده کنید در غیر این صورت ما آن را با اشکمان پر خواهیم کرد.”

ایران در رویارویی با این چالش ها تنها نیست. روزنامه نگار محیط زیست دیان دومانوسکی در کتاب خود “پایان تابستان طولانی” که در سال 2009 منتشر شد می نویسد که جهان به پایان یک دوره 11.700 ساله ثبات نسبی اقلیمی نزدیک می شود و اکنون آینده ای را در پیش دارد که ممکن است به علت فعالیت های صنعتی و تولید بی رویه گازهای گلخانه ای، با تغییرات ناگهانی اقلیمی همراه باشد.

همان طور که معصومه ابتکار، رییس سازمان محیط زیست ایران اخیرا هشدار داد، “وقت زیادی برای حفاظت از منابع آبی و کشاورزی و شیوه های آبیاری در بعضی مناطق مشخص نداریم. اگر موفق نشویم سیاره زمین را محافظت کنیم، آینده ای برای کودکانمان باقی نمی ماند.”